Eylül ayında Romanya’ya gidenler, Romenlerin en büyük klasik müzik bestekarı George Enescu adına yapılan festivale şahit olur. Aynı dönemde, Azerbaycan’a Bakü’ye gidenler ise bu sefer Üzeyir Hacıbeyli festivali ile karşılaşırlar. Festival bu yıl 18-30 Eylül tarihleri arasında ve 11. defa düzenleniyor. Azeriler, bu büyük sanatçının unutulmaması ve gençlere örnek olması için çalışıyor.
Üzeyir Hacıbeyli kimdir?
Üzeyir Hacıbeyli (1885-1945) Azerbaycanlı bestecidir. Atatürk ile aynı dönemde yaşar, hem savaşlar hem de istiklal mücadeleleri ile ömrünü geçirir. Yerel müzik ve dansları eserlerinde kullanır ve Azerbaycan halkına klasik müziği sevdirir. Operalarındaki bazı bölümler, halk tarafından benimsenir ve sıklıkla söylenir. Sadece müzik ile ilgilenmez edebiyat ve özellikle gazetecilik faaliyetleri ile de adı sıklıkla anılır.
Üzeyir Hacıbeyli’nin en önemli eserleri nedir?
22 yaşındadır. Fuzuli ismiyle birlikte anılan ama gerçekte anonim bir masal olan “Leyla ve Mecnun” hikayesinin operasını yapar (1907). Eseri sahnelemek yazmaktan daha zor olur. Sahne, orkestra aletleri ve tabi sanatçı kaynağı kısıtlıdır. ayrıca o günlerde, kadınların sahneye çıkması da yasaktır. Erkekler kadın kılığına sokulur, yani “Leyla” da erkek “Mecnun” da erkektir. Nihayet, Azerbaycan tarihinin, müslüman bir ülkenin ve Doğu’nun ilk operası “Leyla ve Mecnun” 12 Ocak 1908 tarihinde sahnelenir.
“Arşın Mal Alan” operasını besteler. (1913) Hem müzikleri hem konusuyla çok etkileyici bir operadır. Örneğin, “Gülçehre” şarkısı tüm Azerbaycan’da meşhur olur. Türkiye’de Ezginin Günlüğü”nün de aynı isimle seslendirdiği bu parça, “Arşın Mal Alan” operasından alıntıdır. Konusunda görücü usulu ile evlenmeye karşı olduğunu anlatır ki bu o dönemde akıldan bile geçmeyecek bir durumdur, gençleri kötü yola sürüklediği(!) iddia edilir.
“Çırpınırdı Karadeniz, bakıp Türk’ün Bayrağına” Azerbaycanlı şair Ahmed Cevat tarafından yazılır. Hacıbeyli bu şiiri besteler ve unutulmaz bir eser haline getirir (1918). Bu şiiri bestelemesinin sebebi Azerbaycan’a gelen Nuri Paşa komutasındaki ordunun mücadelesidir. Nuri Paşa, Enver Paşa’nın kardeşidir ve 15 Eylül 1918’de Bakü’ye ordusuyla girer. Hacıbeyli, Azerbaycan halkını zulümden kurtarmak için savaşan, şehit olan bu askerlere bir teşekkür ifadesi olarak bu şarkıyı besteler.
Hacıbeyli, Azerbaycan milli marşını besteler (1919). Şair Ahmed Cevat tarafından yazılan sözlere, bugün hala dünyanın en beğenilen ulusal marş müziklerinden birini hazırlar. Hem “Çırpınırdı..” türküsünü hem de Azerbaycan Milli Marşı’nın sözlerini yazan şair Ahmed Cevat, 1937 yılında Stalin tarafından “Türk casusluğu ve Türklere yardım etme” suçlamasıyla kurşuna dizilir.
Belki de en önemli operası “Köroğlu” yu besteler (1937). Tıpkı “Arşın Mal Alan” operası gibi bu operası da büyük ilgi görür ve dönemin Rus hükümeti tarafından takdir edilir. “Köroğlu” ve “Arşın Mal Alan” operalarının filmleri yapılır.