Çoğu insan için “Mariachi” kelimesi birayı hatırlatır. Oysa mariachi operasıda var! Geçtiğimiz ay, Amerika’daki Houston Operası’nda yeni bir opera “El Milagro del Recuerdo” (Hatırlamanın Mucizesi) dünyada ilk kez seyirci karşısına çıktı. Bestekar Javier Martínez ve metin yazarı (librettist) Leonard Foglia’nın ortak çalışması bir ‘mariachi operası’ olarak adlandırılıyor. “El Milagro” mariachi müziği ve şarkıları içerimesine karşın farklı tarz ve unsurları da barındırıyor. Eserde rock-and-roll, broadway muzikalleri, hafif operetta, western, flamenco ve Latin Amerika gösterilerinden esintiler mevcut.
Yeni operanın konusu nedir?
Renata ve Lupita, Meksika’da Michoacán isimli ufak bir kasabada yaşayan genç ev kadınlarıdır. Kocaları Laurentino ve Chucho, ABD’de sezonluk işçi olarak çalışmaktadır. Eşlerin yokluğu hem çocukların sorumluluğunu hem de ağır bir yalnızlığı kadınların omuzuna yükler. Erkekler, Noel için evlerine gelir ama geri dönmeleri gereklidir. Lupita, Chucho’ya yumuşak davranır, kabullenmiştir. Ancak, Renata bu uzun ayrılıklardan hoşnut değildir. Operanın konusu Renata’nın ailesini bir arada tutma isteği ve kocasının ailesini geçindirme kaygısını anlatır. Opera İspanyolca seslendirilir ve ingilizce üst yazıyla sahnelenir. Oyunda ara verilmez,bir perdelik opera toplamda 75 dakikadır.
Mariachi nedir?
Mariachi, Meksika’nın çeşitli bölgelerinin kırsalında gelişen bölgesel bir Meksika müzik türüdür. Mariachinin kökeni tam olarak bilinmemektedir. İspanyollar Amerika’yı sömürgeleştirdiğinde beraberinde getirdiği hastalıklar yerli halkı kırıp geçirir ve nüfusun azalmasına sebep olur. İspanyollar, işgücü ihtiyacını çözmek için, Meksika’ya Afrika kölenli Karayiplileri getirir. Bu üç kültürün (İspanya, Meksika, Afrika Karayip) karışımı ile ortaya yeni müzikal formlar çıkmaya başlar. Meksika’nın çeşitli bölgelerinde farklı ve kendine özgü mariachi müziği oluşur. 1900 lerde Meksika şehirlerine büyük göçler başlar, 1950’lerde ise mariachi altın çağını yaşar. Film endüstrisi ve meşhur grupların ortaya çıkmasıyla, farklı bölgesel gelenekler korunsa da artık mariachinin standartlaşan unsurları vardır.
Mariachi operaları
Javier Martinez’in bir başka eseri “Cruzar la Cara de la Luna” (Ayda Dolaşmak), dünyanın ilk mariachi operasıdır. Hemen anlaşılmasa da, aslında mariachi ve opera’nın birçok ortak noktası vardır. Neredeyse tüm mariachi şarkıları (veya kanonlar) hikayeler anlatır ve opera da uzun bir müzikal hikaye anlatım biçimidir. Ayrıca, İspanyollar Yeni Dünya’ya geldiklerinde getirdikleri müzik, Avrupa tarzı klasik müziktir. Bu operada da kullanılan müzik, mariachinin temel bir parçasıdır. Yani, hem opera hem de mariachi, aynı vokal tekniklerine ve armonilere dayanan müzikal hikaye anlatım biçimleridir. Tabii ki, şarkı formları (veya yapısı) ve enstrümanlar (veya düzenleme) gibi birçok fark vardır. Ancak küçük bir hayal gücüyle (Cruzar la Cara de la Luna’da olduğu gibi), bu farklılıklar, hepimizin paylaştığı ve hepimizi birleştiren ortak noktaları vurgulayan özel bir eser yaratmak için aşılır. Sonuç olarak Mariachi, yaratılışından yüzlerce yıl sonra gelişmeye devam eden karmaşık bir halk geleneğidir ve 21. yüzyılda gelişmeye devam edeceğinden şüphe yoktur. Meksika’da partiler mariachi olmadan tamamlanmaz. Bugün, mariachi opera binasında bile oynanıyor.
Mariachi ve opera nasıl birlikte olabilir ?
Bu soruya Javier Martinez’in cevabı ; “Mariachi, Meksikalı için bir dildir. Kendimizi ifade ettiğimiz dil. Operada aynı şekilde duyguları ama başka bir dille ifade eder. Opera ile mariachiyi birleştirmek çok iyi bir fikirdi. Birçok farklı insanı birleştiren bir form ortaya çıktı”
Javier Martinez kimdir?
Martínez, 27 Haziran 1941’de Meksika, Jalisco, Tecalitlán’da doğdu. Daha 10 yaşında Guadalajara’daki otobüslerde şarkı söyleyerek kendini çocukken müzikal olarak ifade etmeye başladı. Martínez ilk mariachi grubuna 12 yaşında bir keman oyuncusu olarak katıldı ve 13 yaşındayken üç yıl boyunca resmi bir Meksika askeri orkestrasında çaldı. Kısa süre sonra kendi müziğini yazmayı denemeye başladı. 1966’da Martínez, Mariachi Nuevo Tecalitlán adlı kendi mariachi topluluğunu kurdu.
Operalardan, aryalardan ve film temalarından alıntıları yeniden düzenleyerek müzikal bir oluşum yaptı. Nuevo Tecalitlán, 1960’ların ortalarında ve 1970’lerin başında Meksika’da en dinamik ses veren mariachi gruplarından biri haline geldi. Grubun albümleri mariachi grupları için farklı, tam bir sese öncülük etmeye adanmıştı. Beethoven’ın 9. Senfonisi “Himno a la Alegría” (“Ode to Joy”) gibi popüler enstrümanları ve klasik alıntıları mariachiye kattı. Ancak Martinez’in popurrís (karışıklıkları), diğer mariachi topluluklarındaki meslektaşlarının ve akranlarının dikkatini çekti. 1970’lerin sonunda, Martinez’in yönettiği Mariachi Vargas yüksek talep görüyordu. ”Violín Huapango,” Lluvia De Cuerdas ”ve“ Mexicanísimo ” o zamanlar dünyanın dört bir yanındaki mariachi müzisyenlerinin devresindeki en popüler ve en çok talep edilen şarkılar oldu. 2010 yılında Houston Büyük Operası,”Cruzar la Cara de la Luna” operasını sipariş etti. Martinez, projeyi tamamlamak için Amerikalı yönetmen, librettist ve romancı Leonard Foglia ile çalıştı. Cruzar beğenildi, mariachi ve opera arasındaki boşluk tutkulu müzikal hikaye anlatımı ile birleştirilmiş oldu. Martínez bugün hala yazıyor, öğreniyor ve performans sergiliyor. 1993’te gruba katılan oğlu “Pepe Jr.” ile birlikte oynayan Mariachi Vargas ile oynamaya devam ediyor.
Not: Martinez “El Milagro” eserini “Cruzar la Cara de la Luna (Ayda Dolaşmak)” ve “El Pasado Nunca Se Termina (Geçmiş Asla Bitmez)” isimli iki ayrı operadan önce olacak şekilde bestelemiş. Diğer iki eser daha önce gösterime girmişti. Her üç eser de böylelikle Houston operasında gösterilmiş oldu.
